Daglaryň syry
Käte
hemmämizde-de bolýandyr, kelläňe bir aýdymyň heňi ýa-da bir goşgy setiri
girer-de – hiç çykmaz. Şu günler meňem Sahy bagşyň «kararly» sözüni birhili
owazlandyryp «Mydam bir kara-arly daglar» diýişi aňymdan aýrylanok, gulagyma
gelip dur.
«Karar»
sözi öwrenşen sözümiz. Biz muňa köplenç döwlediň, hökümediň bir mesele bilen
baglanşykly çykaran karary hökmünde düşünýäris. Emma Sahy agaň «kararly» diýen
manydaky sözi kän bir ýörgünli däl. Setanda-seýranda bolmasa, «Pylany bir kararly
adam» diýmeýäris. Gaýta, dilime «öz
diýenli», «kesir», «hötjet», «keçjal», «dikdüşdi» diýen ýaly sözler gelýär.
«Karar», «kararly» sözüni çalyşýan, manydaş sözleri
gözledim. «Düşündirişli sözlügi» açdym. Onda kararly – sabyrly, çydamly,
takatly diýip düşündirilýär. Hatda «Senden karar tapar jahan, Mydam bir kararly
daglar («Türkmen halk şahyrana döredijiligi») diýip mysalam getirlipdir.
Magtymgulyda
dag «Ýeriň myhyna» deňelýär. Olaryň sarsman, haýbatly duruşlaryna bendi
bolanyňy duýman galýaň. Emma daglary sabyr etjek, çydajak bolýan görnüşde göz
öňüňe getirmek kyn. Daglar sabyryň özüne sabyr etmäni öwredäýjek ýaly.
Agyp-dönüp,
bir eýleden, bir beýleden öwsüp durmak şemala gelşer – daglara gelişmez. Şahyr
«Boýumy boýuňa deňän haladym, Toba edip öňüňde çökerin, daglar» diýýär. Meniň welin daglaryň belentliginiň däl, bir
kararlylygynyň öňünde dyza çökesim gelýär.
Adamlaryň
arasynda-da az gepli, agras adamlara mydama gözüm giderdi. Işim şowuna düşsün
ýa-da biraz kynçylyk çeksem – şol bir bolşuny saklaýan, ne eselýän, ne peselýän
häsiýetli adamlaryň ýanyna barasym gelerdi. Indi özüm ýaşululyk ýaşyna ýetdim.
Şonda-da käte gyzmalyk edýäň, kelläň göçýär, soň uzak gije puşman edip
ýatansyň. Kakam pahyr oglankamam maňa «Kelläň göçgünli» diýerdi. Bilmedim ýaradylşymdanmy
ýa-da başga sebäplerdenmi, garaz indi maňa «göçgünlilikden» halas bolmak ýok.
Belki şondandyr Sahy agaň «kararly daglarynyň» gulagyma gelip durany.
Ynha,
bir goja gelýändir, agras ädimläp. Her kim ör turup oňa salam berer. Soňky
döwür häli-şindi aýdylýan «aga» sözüne tüýs gelşip durandyr. Ol öýüň törüne
geçip oturar, gabagyny galdyrasy gelmez. Emma boýun alaýyn, käte göwnüme munda
biparhlyk, doňýüreklik bar ýalam görerdim. Meniň ol garryda janlylyk,
hereketlilik göresim gelýärdi. Ýaş ýigide gelişjek joşgunly sözler, dogumly
herketler ak sakgaly döşüni tutup duran adamdan çyksa, geň görüner, ýasama
bolar, hatda halanmazam diýip pikir etmeýärdim. Bu gün bolsa, bir kararlylyga
gözüm gidýär. Ilki bilenem Jelaletdin Rumy göz öňüme gelýär. Onuň meşhur
portreti bardyr. Bütewi, el-aýak diýen ýaly beden agzalaryna bölünmedik tutuş
bir zat ýaly görünýän keşbine seretdigiňçe gözüňi aýryp bilmersiň – hakyky bir
kararlylygyň etalony ýaly görner. Şeýledir öýdýärdim, emma soň bir ýerden
okadym, şony çeken suratkeş onuň başga-da alty sany portretini çekipdir. Olaryň
hersem birhili, biri-birine meňsemeýän keşpler bolup çykypdyr. Hatda alymlaryň
arasynda: «Bularyň haýsysy Jelaletdin Rumyka?» diýenlerem tapylýar. Bir
kararlylk nire, alty-ýedi sypat nire? Ýöne daglar hakynda oýlansaňam, birbada
bir bolşuny üýtgetmän oturan ýalydyrlar welin, iň köp ýer titremeleriň dag eteklerinde,
ýanardaglaryňam daglyk ýurtlarda bolýandygy mälimdir. «Süýde siňe seretjek» bolamok. Ýöne köplenç
manyly gürrüň ýaňra adamdan az çykar, az gürleýäni welin, diňläsiň geler. Aslynda
adamy kän gürletmeýänem şol manylyk bolsa gerek. Belki, dagy sarsdyrman
saklaýan onuň içindäki güýçdür? Nijeme wakalara şaýat bolan garly başydyr? Mümkin,
gojany agras ädimledýän, birbada parhsyz ýaly görkezýänem onuň aňynda aýlanýan
pikirlerdir, ajyly-süýjüli ömrüdir?
Kerim
Gurbannepes şahyram «Ýaşyň bir çene baransoň, iýesiň gelen zady iýibermegin,
geýesiň gelen zady geýibermegin, aýdasyň gelen zady aýdybermegin» diýipdir. Bu
çäklendirmeler gojalygyň aňyrsyndaky güýçden, paýhasdan habar berýär. Pygamberimizem
«Gany gaýnap joş urýarka-da gojalan adam ýaly agras, ahyreti hakynda oýlanýan
ýaş ýigit Allanyň iň halaýan adamydyr» diýipdir.
Megerem,
«Mydam bir kararly» diýlip waspyň edilmegi üçinem içiňde harasat gopup, daşyň
welin parahatlygyny saklamalydyr. Şol harasady jylawlap, bir mana salyp, az
sözde adamlara ýetirip bilýäni üçin agras ädimläp gelýän, törde gabagyny
galdyrman oturýan goja sylanýan bolarly. Aslynda, tutuş milletleri
sypatlandyrsalar «Millet diýlen köpçülikdir, her hilisi bardyr» diýip böwrüňi
diňleýäňem welin, şonda-da türkmen
diýlende agraslyk, azsözlülik, gaýratlylyk, haýalylyk ýaly sypatlar ýadyňa
düşýär. Men muny egin-eşigimize, saz gurallarymyza esaslanyp aýdýan. Dutar,
gyjak beýlede dursun, gargy tüýdügimizem diňleseň bökdüribermez, gaýta seni
hasam agraslandyrar, oýlandyrar. Magtymguly akyldarymyz «Az iýgil, az ýatgyl,
ýene az sözle» diýende-de daglaryň bir kararlylygyna ýetmegiň ýoluny, daglaryň
syryny düşündirýän ýaly görünýär.
Emma
Jelaletdin Rumy «Bolşuň ýaly görün ýa-da görnüşiň ýaly bol!» diýýär. Bir gyra
çekilip, sesiňi çykarman, sülmüräp oturanyň bilen senden islenýän goja bolarmy?
Hany, seniň içiňdäki howruň, derdiň? Dymyp oturanyň bilen dag bolup bolýan
bolsa, onda dag diňe ileriňde däl, gaýraňda-da, ýüzüňi öwüren tarapyňda-da
bolaýmazmy? Onda käbir ägirtleri ýatlap gözüňe ýaş aýlanarmy? Dertsiz dag dag
däldir, dagdan gopan bir bölek sowuk daşdyr. Onuň ne ýylysy bardyr, ne-de
üstüne gök ot biter. Gaýta, ýolda ýatan bolsa, aýryp bilmeseň, sowulyp geçmeli
bolarsyň. Ol dert götermez, özi dertdir.
Mydam bir kararly daglaryň, agras ädimläp gelýän paýhasly türkmen ýaşulysynyň başyna dönseň. «Senden karar tapar jahan…»
Teswirler (0 sany)
Teswir ýazmak üçin içeri girmegiňizi haýyşt edýäris.