• Baş sahypa
• Eserler
  • Hekaýalar
  • Goşgylar
  • Powestler
  • Esseler
  • terjimeler
  • söhbetdeşlik
  • ýatlamalar
• Gündelik
• Kitaplar
• Surathana
• Myhman depderi
• Söhbetdeşlik
• Men barada

Üme düşmek

Belki, geregem däldir, şonda-da ýatladaýyn «üm» diýilende, bir zady doly aýtman, hereket, yşarat bilen ýa-da kakdyryp, gümürtügräk edip aýtmaga düşünilýär.  «Gümürtigräk» diýenimde-de ýalňyşan bolmagym mümkin. Munda aýby ýaşyrjak ýa-da dogryňy aýtmajak bolup gümürtik gürlemegi göz öňünde tutlmadym. Beýlekiniň göwnüne degäýmeäýin, ýalňyş düşünäýmesin, ynjydaýmaýyn diýen niýet bilen, çekinilip gürlemegi aýtmak isledim.

Käte beýle etmegi halamaýarys, «Anyk aýtsana» diýiberýäris. Göräýmäge aç-açan, aýdyň, äşgär gürlemäge degjek zadam ýok ýaly. «Dogrusyny aýdan uýalmaz» diýen ýaly nakylam bar öýdýän. Emma üm bilen gürlemegi gadymkylarymyz  halan ýaly görünýär. Kakam pahyram ýaýdanjaň adam däldi, aýtjagyny aýdar goýbererdi welin, käte jany ýanyp «Üme düşmez ekeniň» diýýänem ýadymda. Ata-babalarymyzyň ýene bir häsiýeti hakynda eşdenimde haýran galypdym. Öňler iki kişi ýöräp barýan bolsa, biri (ulusy) öňden, beýlekisi sähel yzyndan ýörär eken. Şeýdibem, biri-biriniň ýüzüne, gözüne göni seretmän gürleşip gider ekenler. Institutda okaýarkak, Gara Baýmyradow diýip dekanymyz boldy. Şol adamam hiç wagt ýüzüňe göni seredip gürlemezdi, käýýese dagy, edil özüne käýýelýän ýaly, ýüzüni ýerden galdyrman utandyrardy. Bilmedim, ýalňyşýan bolsam bagyşlaň, ýöne häzirki biri-birimiziň gargymyza bakyp gürleşmek, beýleki göwnüne alaýmasyn diýmegi asla kellämize-de getirmän «şapladyp» aýtmak häsiýeti bize has soň, bir ýerlerden gelene meňzeýär. Belki, aýallarymyz başyndaky börügini, ortada ot ýakyp, şoňa oklanlarynda, erkeklerimiz «ýewropa biçüwli eşigi» geýip başlanda, «türkmeniň medeniýetleşmek döwri» başlananda bize bu häsiýetem ornaşan bolup biler.

Emma «Üm bilen gürlejek bolup derde galyp oturman, mylaýym, süýji dil bilen aýtjagyňy aýdaňda bolanokmy?» diýibem bolar. Bolýandyr, bolar, näme üçin bolmasyn, ýöne mylaýymlylyk, süýji dillilik bir başga, üm bir başga bolaýmasa. Adam üm bilen gürlände, aýdýan zatlarynyň aňyrsynda-da manylar goýup, «galanyna özüň düşün» diýýän ýaly. Her bir zady diliňe alyp bolmaýar ahyryn. Käte dünýeden ötüp barýan adama «Razy bolaweri» diýmegem, özüňe aýyp görýäň. O pahyr ýurduny başgaladan soň, sen yzyndan «Razy bolaweri» diýip galýaň. Giçmidir, giç dälmidir – muny Alla biler, ýöne biz üm bilen razylaşmak isleýäris. Näme üçindir, muny ýalňyşam däl ýaly görýän. Bu hereketde «Dünýeden ötüp barýanyň garagyna bakyp, razylaşjak bolup dyrjaşýançaň, jany sag gezip ýörkä göwnüne degmeseň has gowy bolmazmydy?» diýen manyny berýän, üm bilen edilen hereketi görýärin.

Häzirem ýazmany goýasym, öz-özüme «Üme-de ýer goý» diýesim gelýär. Ýöne bir zat böwrüme sanjy bolup dur. Kimdir biri «Bu wagt adamlar gönüläp aýdanyňa düşünýärmi, ümüňe düşüner ýaly?» diýýär. Başymy aşak sallaýan. Edil doly goşulmasamam, häzir üme düşünýäne duş gelmegiň gitdigiçe kynlaşyp barýandygyny boýun alýan. Şunça ýaşanam bolsam, gözüňe göni seretmän gürleşýän adamlara-da az gabat gelenimi, özümde-de beýle häsiýetiň ýokdugyny ýaşyryp biljek däl. Göwnüme bu häsiýet welilere, ylymy ýeten, atlary uly hormat bilen tutulýan işanlara mahsus ýaly. Aslynda özi şu dünýede, ruhy başga dünýede ýaly ýaşap ýören, «eteginde namaz okabermeli» diýilýän adamlaryň azdygy geňem däl. Emma olaryň sanynyň azdygy bize beýle bolmakdan, dagy bolmasa, şeýle bolmaga höwes etmekden sypalga-da däl. Üme düşýänem az däldir, her kime özüň ýalydyr öýdüp baha berme! Adamyň asyl häsiýeti, durky, oda oklanan börük ýaly, aňsat ýanyp ýok bolýanam däl bolsa gerek. Ýa-da eşigini üýtgedeniň bilen häsiýetiniňem üýtgäp ötägitjekdigine ynanmak kyn. Ýöne käbir häsiýetlerimize üns bermän, käbir häsiýetlerimizi unudyp bileris. Megerem, mundan artygy artyk, galanyny «üme goýaýyn».

Teswirler (2 sany)

Teswir ýazmak üçin içeri girmegiňizi haýyşt edýäris.