KAKAMYŇ DOSTY
Kemal aga bilen kakam haçan
tanyşyp, haçan dostlaşypdyrbilmedim. Ejemiň aýdyşynaşypahanalaryň birinde ýaly.
Keselbendiräkbolansoň, kakamBaýramalynyň, Arçmanyň şypahanalarynda her ýyl
saglygyna seretdirerdi.
Kemal agalar başga bir welaýatdan,
otluda bir gije-gündizläp gitmeli. Şonda-da kakam dostunyňka kän giderdi, her
gezeginde menem ýanyndan goýmazdy. Bärden bararsyň, Kemal aga öňüňden çykar,
öýüne äkider. Iki gün bolubam yzymyza gaýdardyk. Ilki-ilkiler otla münmäge
höwes edip, kakama “Kaka, Kemal agalara gidemizokmy?” diýip ýatladardymam. Soň
ýigit çykyp ugramsoň bu gezelençden höwesim gaçdy. Münesim gelýän otlym
ýürekgysgynç görnüp başlady. Şonça ýol aşyp baraňdan soň üýtgeşik, gyzykly zat
bolsa – kakam dosty bilen iýer-içer, ondan-mundan gürrüň edişer oturar. Çöle, derýaň
boýuna-da gidilerdi. O ýerlerem ilki baraýaňda üýtgeşik ýaly, soň öwrenşip
gidýäň. Dogrusy, kakam dagy çöl diýip, derýa diýip kän çykybam ýörmezdiler.
Olara bir-biri bolsa ýeterlikdi. Garaz soňa-baka dostunyňka gidende kakama
ýoldaş bolmagy kyn görüp ugradym. Jigimi öňüme tutup “Guwanjy äkidäý” diýsemem,
kakam meni ýoldaş edineni kem görmezdi.
Bir günem ýaşy altmyşdan agyp
kakam pahyr ýogaldy. Agyr hassaka-da başujuny saklan Kemal aga, kakamyň tä
ýedisi geçýänçä bizde boldy. Soň aýyna, kyrkyna gelibem ýatyp gitdi. Ejem maňa
gep arasynda ýaly edip: “Kakaň yzyny ýöretjek uly ogly sen, dostlary bilenemözüň
gatnaşmaly borsuň” diýdi. Ejemiň Kemal agany göz öňünde tutýandygyna bada-bat
düşündim. Seredip otursam kakamyň ondan ýakyn dostamýok eken. Kakam beýleki
dostlary bilenem gowy görüşerdi. Ýöne olar kakam ýogalandan soň diňe belli
günlerine geldiler. Kemal aga ýaly maňa “alada” bolmadylar diýjek bolýan.
Kemal agalar bilen welin ýoluny
hernäçe uzak görsemem gatnaşygy saklamaga çalyşmaly bolýardym. Sebäbem Kemal
agaň özi bize ara aý salman gelip durdy. “Aşgabatlyk işim çykdy-da
gaýdyberdim... Dostumyň içersinden habar tutman gitmäýin diýdim...” diýip her
gezeginde ýöriteläp gelenini bildirmejek bolardy. Maňa onuň kän bir tapawudam
ýokdy. Kemal agaň gelenini
eşitdirdikleri ähli işimi taşlap öýe gelmelidim, gelerdimem.
Kakamyň dosty sylagam ortada
bardy, ýöne biziň barha üýnümizem alşyp gidiberdi. Iş-alada sebäpli Kemal
agalara diýip kakam ýaly ýygy ýola düşüp bilmesemem, görüşdigimiz edil
kakamyňky ýaly uzakdan-uzak gürrüň edişip oturardyk. Nirden gep tapylýar, özüm haýran.
Köplenjem Kemal aga gürlärdi,çekinmänberýän soraglarymam jogapsyz goýmazdy. Her
gezek myhmanym gaýdan soň onuň beren gürrüňlerini ýatlardym. Ýatladygymça-da,
Kemal aga bilen ruhy ýakynlygymy has ýiti syzardym. Biziňýakynlygymyz ataly-ogluň
ýakynlygyny ýatladyp ugrady. Indi özümem bolmanda iki aýdan bir Kemal agalara
gidýärdim. Kakamyň at dakylanam ýanymda. Her baramyzda Kemal aga bizi nirede
oturtjagyny bilmezdi.
Bir günem men ondan “aýy
dostlugy” hakynda soradym.
-
Sen entek “aýy”
bilen dostlaşyp görmänsiň öýdýän, Begenç jan. Şo diýilýän “dost aýy” göz öňüňe
gelýärmi? Barjamly, edermen, gaýratly, iş bitiregen, garaz dostlaşmazça däldir.
Bir günem sözi azaşar welin, ýaňky günäni özünden gözlemez. Gaýta eden ters
hereketinem “Sen meni şeýtmäge iteklediň” diýip başyňdan guýlar. Dostuň aýy
çykmasyn.
Şol gün bar gürrüňimiz dostluk
hakynda gitdi. Men Kemal agadan kakam bilen nädip dostlaşanlaryny soradym. Ol
ýylgyrdy-da:
-
Nädipmi?
Ýalňyşmasam sen o wagtlar bäbekdiň. Baýramalyň şypahanasynda iki adamlyk otagda
bile boldyk. Birinden eşitdim,jynymyz jyňkyrşandyr diýeniňden, perişdelerimiz
deň geldidiýseň has dogrusymyş. Kakaň ikimiziňem perişdelerimiz deň geldi öýdýän.
O bende bir gezek daşarda özümiz ýalylar bile üýşüşip otyrkak, gaýratly
bolmakdan gürrüň etdi. Azajyk janygdam. Kakaňda bardy-da şeýle häsiýet.
Oturanlardan biriniňem aýdylýanlar gulagyna ýakmadymy, nämemi “Dil diýeniň öl
ýere biten zat-da, gürleniberilýär. Gaýratyňy görkezmeli ýeri geler welin bir
adam tapylmaz” diýdi.Kakaňam: “Tapylmajagyny nirden bilýäň?” diýdi. Başlady
jedel. Dynç alyp ýören adamlara-da şol gerek. Biri meçew berdi, biri ýylgyrdy.
Ýaňky adam goşaryndaky sagadynyň bagyny çözdü-de: “Elli gezek oturyp-turup
bilseň sagat seňki, göreli gaýratyňy” diýdi. Kakaňdan öňürdip şapbady men
urdum. “Nury bilen işiň bolmasyn. Oň ýerine men oturyp-turaryn. Özümem ondan on
ýaş uly” diýdim. Ol bolýa diýdi. Toplugymyz bilen gitdik sport meýdança. Kyrka
ýetdim welin, bir hili aýaklar diýen etmejek bolýan ýaly boluberdi. Kakaňam
kyrkdan soň dokuz, sekiz diýip yzlygyna sanap başlady. Bir ýerden güýç gelen
ýaly bolaýdy. Elliden soňam bäşini artyk oturyp-turdum. Şeýtdik-de, hem gaýratly
bolduk, hem sagatly.
Kemal aga bu wakalar edil şu
wagt bolup duran ýaly hezil edip güldi. Talypkam özümi synanlardan bolup
ýüzemi, ýüz ellämi oturyp turşum ýadyma düşüp gitdi. Şonda soňundan erbet
aýagym agyrypdy.
-
Soň aýak agyrman
durdumy?
-
Heý agyrmazmy? Şo
wagt bildirmedi. Sagady sen dakynda sen dakyn bolşup, gülşüp, soňam yzyna
berdik. Otaga geldik. Ýerime geçip süýndüm. Şol ýatyşyma uklapdyryn. Ertesi
irden ýerimden turjak bolýan welin teý bolanok-da. Kakaňam daşymda kebelek.
Gidip beden owkalaýan ýigidi alyp geldi. Olam aýagyma ýag çalyşdyrdy,
owkalaşdyrdy. Iki bolup, goltugyma girip ýerimden turuzdylar. Içimden
“Gaýratyňy görkezmeli ýeri indi geläýdi öýdýän” diýýän. Birki ädim ätdim. Soň ýuwaş-ýuwaş
agyrylar aýrylşyp gitdi...
Kemal aga-da kakamdan başga
şeýle ýakyn gatnaşan dostuny aýdyp bilmedi. Bir aýal maşgalany ýatlady. Ikisi bir
synpda okapdyr, bir partada oturypdyr.
-
O bende häzir ýok.
Ol uly gyz, men ýigit çykýançam tirkeşer ýörerdik. Gülşüp bize geljekki
Leýli-Mejnunlaram diýip çykypdyrlar. Mejnunlyk ýok-la. Ol başga birine durmuşa
çykdy, men başga birine öýlendim. Ýöne ikimiz dostduk, oňa dostluk diýip bolýan
bolsa. Dagam näme diýjek? Göwnümizde dostlukdan başga zat ýokdy. Şeýle gowy
görşerdik. Kakaň ony görüpdi”.
Men:
-
Oňa öýlenäýseň bolmadymy?
– diýdim.
-
Edil seň diýşiň
ýaly muny maňa kakaňam diýipdi. Ýok, Begenç jan. Gyzyň özi entek toýuň-beýlekiň
gürrüňini ederden ýaşkak “Maňa öýlenerin diýip hyýalam edäýmegin. Dostam dosta
öýlenermi?” diýdi. Şu günki ýaly ýadymda, şonda erbet utanypdym. Ýogsa,
öýlenmek ýaly pikirler kellämde-de ýok. Ýöne onuň gyz, özümiňem oglandygymy
şonda bildim. Bolaýsak 12-13 ýaşlarymyzdadyk... Şondan soň beýle ýakyn
tirkeşibem ýörmedik. Aramyzda haýa bardy. Oňam özeni edepde. Edepli çaga
ulalansoň haýaly bolar, şuny berk bilgin, Begenç jan. Senem ogul ulaltmalysyň,
gyz ýetişdirmelisiň... ”
Şular ýaly, adamy biri-brine
ýakyn edýän gürrüňler bilen aýlar, ýyllar geçdi. Şol gürrüňleriň käsi gulagymda
galdy, käsi ýüregimde. Bir günem öýde nahardan soň, çaý başynda otyrkak keýpihonluk
bilen Kemal agama “sen indi bize gelme” diýdim. Aýdaýýar, onuň Aşgabatlyk
bizden başga işi ýok. Soňky ýyllar ony otludan düşende garşylap, gaýdanda-da
özüm ugradýardym. Bize gelýärdi, bizdenem gaýdýardy.
Bu sözüme birden “Biziň
dostlugymyzyňam soňy aýy dostlugyna baraýd-ow, bolsa-da, bir ýyldan-a uzagyraga
çekdi” diýäýse, ýer ýarylmaz men girmen. Dilime aldym welin, sözümiňhas morta çykanyny
bildim. Ony nirä çekseň çekip oturmalydygyna düşünip gyssandym. Asyl maksadymy
düşündirmäge jan etdim. Kemal aga meni gaty parahat diňläp otyrdy. Sözümi terse
çekmek aňyna-da gelmeýän bolarly.
-
Kemal aga, haçan
gel diýip til etseň, şol gün baraýyn. Bir özümi az görseň tutuş maşgalam bolup
ýola düşerin. Sen arkaýyn bol, Kakageldin-ä asyl ýanymdan goýman.
Kemal aga düzedenlerden bolup
başyndaky tahýasyna elini ýetirdi-de:
-
Janygmasana.
Saňa-da geçipdir-ow bu häsiýet. Dost sözüni senden eşitdim, çynymy aýtsam maňa
indi aňsadam däl – diýdi.
Şol günden soň bir hepde
töweregi geçdi. Kemal aga beýle çalt til eder öýdemokdym, ýa ol meni synajak
boldy? Garaz, oglum Kakageldini ýanyma alyp otla mündüm. Edil öz oglanlygymdaky
ýaly Kakageldiň bir ýerde durasy gelenokdy.
-
Näme, hezilmi?
-
Kaka, kaka, men
eýläk ýöresemem otly beýläk äkidip barýa, otyrkagam gidip barýas, şo hezil-laý.
-
Biz otluda
barýas-da.
-
Bilýän, bilýän
kaka,ulagda barýakagam otyrys, özem gidip barýas. Ýone häzir ondanamhezil...
Oglumyň sözüne ýylgyrdym.
Özümiň şeýdip otla münmäge keýp edişim düýn ýaly. Otly bolsa gidip otyr.
Barmaly ýerimize ýetemizde Kemal
aga bizi ýylgyryp garşy aldy. Bu gezek ýeňil ulagy onuň körpe ogly Gylyçdurdy
sürüp gelipdir. Gylyçdurdyň gapdalynda, öňde oturan Kemal aga yzyna gaňryldy-da:
-
Derýaň boýuna
çykalyň – diýdi.
-
Häzirmi?
-
Dagy näme, öýe
agşam bararys. Hemme gerek-ýarak zatlary aldym. Ýa öýe gideliňmi?
-
Aý, ýok, maňa
tapawudy ýok...
-
Saňa tapawudy ýok
bolsa, Nury jan näme diýýä?
-
Ondan sorasaň derýä
diýer.
-
Boldu-da, dost
diýdi gutardy.
-
Üşemeseň, Kemal
aga, alabahardyr.
-
Içmekleri aldym, üşemeris.
Kakageldä ejesi ýolda üşemesin
diýip ýyly eşiklerini geýdirenem bolsa derýaň ýakasy şemallyrakdyr. Men ony
üşederis öýdüp gorkupdym. Emma ulagdan düşen badymyza Kemal aga oglumy ýanyna
çagyrdy. Oňa özüne laýyk bagana içmek geýdirdi. Uly adamlaryňky ýaly biçiwde
tikilen içmek Kakageldini sowuk golaýyna gelmez ýaly etdi.
-
Al, dost, gutly
bolsun.
Kakageldi utanjyrap näme
diýjeginem bilmän durdy. Men durup bilmän:
-
Şoň eşiginden öý
doly.
-
Bu-da biri bolar.
Baryň Gylyçdurdy bilen balyk tutmaga gidiň.
Gylyçdurdy iki sany çeňňegem
alan eken. Kakageldi ikisi tirkeşip az salymda gözden ýitdiler...
Çaý başynda Kemal aganyň
ogullaryndan söz açdym.
-
Kemal aga, üç ogluňyzdanbolmanda
biri bilen näme üçin sizebolşum ýaly ýakyn bolup bilmedimkäm?
Kemal aga gozgan gürrüňimi halamadyk
ýaly göründi. Ol göwünl-göwünsiz:
-
Meniň
barlygymdandyr. Olar-a maňa sen gatnaşýaň-a diýýäler. Ejelerine çekipdirlermi,
boluşlaram tutugyrak – diýdi.
Men gürrüňi Kemal agany nähili
sylaýandygymy, kakamyň yzyny tutup bilendigimi görkezjek bolup gozgan ýaly
boldum. Gürrüň kelek galmasyn diýip oglanlykdan olaryň edil biri ýaly bolup
gidibermänime gynanýanymy tekrarladym.
Kemal aga sessiz
oturdy-oturdy-da soňam:
-
Durmuşda bi, göwün
diýeniň bolaýýarmy. Gülsoltanym kiçiliginden “Men aşgabatly boljak” diýýärdi,
hany bolaýdymy... Öz ýanyňdan o bolsady, bu bolsady diýýäňem welin, haýsysynyň
gowudygyny ýene Biribaryň özi gowy bilýär...
Öz ýanymdan kakam pahyryň “Seni
Kemal agalardan öýeräýeýinem” diýşini, ejemiňem ilki “Içerileri gowy, gyzlaram
asylly maşgalalar” diýse-de, soň menlik bolup: “Daşam-da, golaý-goltumdakyň
bilen gatnaşjak bolsaňam dert. Gelen gelne-de atasy öýüne gitmek iş bolar...”
diýşini ýatladym. Soň gürrüň başga ýana ýazyp gitse-de, ony gaýdyşyn ýol boýy
ýatlap geldim.
Öýe gelenimden soň üç-dört gün
geçendir Kemal agadan ýene jaň geldi. Ol içerimizdäkileri ýeke-ýeke atlandyryp,
hal-ahwal soraşdy. Içimden “Görüşenimiz ýaňy bu näme beýle içgin hal-ahwal
soraşýarka?” diýdim. Asyl ol hoşlaşýan bolsa nätjek. Ertesi Gylyçdurdy jaň
etdi. Kemal agany soňky ýoluna ugratmaga gitmeli boldum. Her adama berlen ömür
bardyr welin, içimden “gelme dýmeli däldim” diýýän. Kemal aga garrandygyny
boýun aldyrdym. Şol oturyp-turanlarynda kakamyň tersine sanap başlaýyşy ýaly bendä
goltgy berjek başga ýol tapmaly ekenim diýýän. Kakageldini, öňi-soňy okuwdan boş, rugsatdady, üç-dört gün ýanynda
goýup gaýtmaly ekenim diýýän. Bir tarapdanam: “Ýaşy segesenden geçip,
çagalarynyň arasynda amanadyny tabşyrdy. Adama başga näme gerek?” diýýän...
Teswirler (0 sany)
Teswir ýazmak üçin içeri girmegiňizi haýyşt edýäris.